هنر ممنوع معاصر ایران در موزه برایتون انگلیس

در موزه کوچک شهر ساحلی برایتون در انگلیس بخشی به کشور ایران اختصاص داده شده است. این بار اما نه به تاریخ کهن ایرانی بلکه به هنر معاصر ایرانی . یکی از تابلوهایی که در این بخش توسط یکی از دوستان برای من فرستاده شده هیچ گاه در ایران اجازه نمایش نداشته است. این تابلو اثر نادر داودی است که از میان یک سری تابلوی دیگر انتخاب شده است.

در این تابلو چهرهٔ زنی دیده می‌شود که توسط حروفی قدیمی که به صورت سرو ته نوشته شده است احاطه می‌شود. خود خالق اثر در توصیف این تابلو می‌گوید: «بر اساس سنت اسلامی تنها بخشی از بدن زنان که قابل نمایش است صورت آن‌ها است. در این تابلو بر روی صورت زن تمرکز شده در حالی که باقی بدن توسط حروفی قدیمی و رنگ و رو رفته که یادآور سنت و دین است پوشانیده می‌شود.

این تابلو که در سال ۲۰۱۱ خلق شده است توسط سارا که مدل این عکس است اینطور توصیف می‌شود:» نوشته‌ها سر و ته هستند و با اینکه تابلو قدیمی و رنگ و رو رفته است اما تصویر زن جدید و تازه است. این نشان دهندهٔ تضاد بین زمان و جهت [بین زن و سنت] است. به نظرم معنای آشکاری را دارد، زنان که توسط کلمه‌ها پوشانده شده بودند هم اکنون از دل داستان‌ها بیرون می‌آیند. مثل این می‌ماند که لغات از روی صورتش محو می‌شود و ما می‌توانیم او را ببینیم.

.

چند هزار سالی می‌شود که زن بودن برای خود داستانی دارد. چه از آن جمله داستانهای که در هزار و یک شب می‌توان خواند و چه از آن جمله داستانهایی که تحت عنوان حمایت دین از زن تاریخ را می‌سازد و چه داستانهای اسطوره‌ای… اما در واقع نفس این موضوع که گروه‌هایی با جهت حرکتی کاملا مختلف احساس وظیفه می‌کنند که زن را نجات دهند نشان می‌دهد که یک جای کار می‌لنگد. چه از فمینیست‌هایی که فکر می‌کنند طرفدار زن هستند و چه مذهبیونی که اتفاقا آن‌ها هم فکر می‌کنند طرفدار زن هستند. در واقع هر دو یک اشتباه فاحش می‌کنند. هر دو زن را در زمرهٔ نژادی دیگر قرار می‌دهند که می‌بایستی طرز رفتار با او در چارچوب قوانین (چه آزادی خواهانه و چه محدود کننده) تعریف شود نه به عنوان یک انسان. این موضوع بی‌شباهت به وضعیت نژادپرستی نیست. مادامی که در ذهن‌های ما رنگ‌های سیاه و سفید پوست زمینهٔ پیش قضاوت است و مثلا برای احقاق حقوق سیاهان یک روز را به عنوان «روز ملی سیاه پوستان» در نظر می‌گیرند، نیست. چرا که اگر این موضوع عادی بود می‌بایست روز ملی سفید پوستان هم داشته باشیم پس این هم گرچه در ظاهر حالتی حمایتی دارد اما در باطن‌‌ همان مرزبندی هاست.

البته که برای خاموش کردن آتش، نیاز به آب داریم و در برابر تندروی‌های آن دسته شاید نیاز به تند روی‌های این دسته هم باشد. اما به هر حال روزی خواهد رسید (که شاید چندان دور نباشد) که زن با همین چشمان گیرا از ورای کلمات، قوانین و سنت‌ها بیرون آمده و به چشمان من نگاه می‌کند و این بار این نگاه برای من نه یادآور نگاهی متفاوت، بلکه یادآور نگاه خودم در آینه خواهد بود، و برای او نه نگاهی منفعلانه یا طلبکارانه بلکه نگاهی به مانند نگاه یک انسان باشد.

.

تصویر زن ایرانی ، حس تنهایی ، حس غم ، حس مادر بودن

به نظر می رسد صحبت از آثار هنرمندان ایرانی ، آن هم به روشی که در این وبلاگ مرسوم است چندان در ایران جا نیفتاده است ، علت آن چیست؟ خوب اگر یک هفته قبل از من می پرسیدید می گفتم نمی دانم ولی اکنون می توانم به دو دلیل اشاره کنم: یکی اینکه مرجع دقیق و مناسبی برای اینکه بدانیم فلان نقاشی به کدام هنرمند تعلق دارد وجود ندارد ،مثلا همین تابلوی زیر را به نام 3 نقاش در اینترنت می توانید پیدا کنید و من هنوز هم مطمئن نیستم کدام یک از سه نقاش خالق این اثر هستند!ولی به احتمال زیاد مرتضی کاتوزیان خالق اثر است.

دیگری بحث احساسی قضیه است ، یعنی متنی را به عنوان شرح این تابلو نوشتم و بارها ویرایش کردم ، کاری که به ندرت برای آثار خارجی برایم پیش می آید ، علت آن هم این است که از آثار ایرانی خیلی چیزها  می توان دریافت ، شاید واقعا آثار عمیقی هستند…
شاید اگر این آثار در کشورهای پیشرفته به وجود می آمدند اکنون در موزه های درجه  یک دنیا جا خوش می کردند…

"صبح یک روز" اثر مرتضی کاتوزیان

شاید اگر تابلوی بالا توسط یک دوربین عکاسی شکار می شد اینهمه احساس در آن دیده نمی شد. در  همان نگاه اول موجی از انرژی و حساس شما را فرا می گیرد . » یک زن » با تمام احساسات زنانه در وجود شما جاری می شود ، ویژگی زنانه بودن او شما به دوران کودکی می برد ، جایی که محکمترین تکیه گاه زندگی تان دستان مادرتان بود.

به جرات می توانم بگویم این اثر ، نسبت به اثر پیتای میکل آنژ بسیار مادرانه تر است. چه حس زیبایی است که با مهربانی سختی زندگی را به دوش بکشی … صورت مهربانش را می گویم و کمر خمیده اش را … فکر می کنید چه چیز باعث این همه انرژی می شود؟ آیا چیزی به جز عشق است ؟ عشق به فرزند ، همسر یا زندگی … چه فرقی می کند؟

در این یک حس دیگر نیز به سراغت می آید… حس غمگین بودن ، حس تنها بودن ، حسی که زن ایرانی بیشتر از مرد ایرانی با آن انس دارد. شما را نمی دانم اما از میان تصویر زخمی که در سینه زن است را حس می کنم.

با این حال این زن مهربان و غمگین که شما را میخکوب تابلوی خویش نموده است چندان هم بی پناه نیست ، یک خانه زیبای که او را در برگفته و تلالو نور خورشید بر پنجره ها و انتظار کشیدن  که از عمل او (جارو زدن) حس می شود نشان می دهد که او بی پناه نیست و احتمالا مردی شاید نه چندان عاشق از او حمایت می کند.

می گویندمرتضی کاتوزیان هنرمندی رئالیست است یعنی هرچیزی را همانطور که است ترسیم می کنداما من می گویم او یک ناتورالیست یا طبیعت گرا است به این معنی که زندگی را ، چه زشت و چه زیبا ، به زیبایی به تصویر می کشد.

پ.ن: به نظرم ناخودآگاه اشاره ای هم به «مادر زمین» شده است. یادش به خیر روزهایی که زمین مادرمان بود و ما فرزندانش.

نقاشی شیدا ; نمادی برای رئالیسم معاصر ایران

اثر زیر متعلق به ایمان ملکی است. نقاشی که کمتر شناخته شده است اما آثار او در خانه های ایرانیان بیگانه با هنر رسوخ کرده است.

شیدا

ابتدا بهتر است به معرفی اشخاص حاضر در تابلو بپردازیم. تابلوی بالا افراد گروه موسیقی شیدا هستند . کسانی مثل محمدرضا شجريان (آواز)، عبدالنقي افشارنيا (ني)، هادي منتظري (کمانچه)،اسماعيل صدقي آسا (عود)، پشنگ کامکار (سنتور)، زيدالله طلوعي (تار)، بيژن کامکار (رباب) و ارژنگ کامکار (تنبک) و در نهایت سرپرست گروه جناب لطفی که در حال تار نوازی است.  در این پیوند بر روی تصاویر اسامی افراد نوشته شده است و می توانید به راحتی آنها را ببینید.

در پیوندی که در بالا گذاشتم نام یکی از افراد نیامده است. آن هم فردی است که در پشت همه نفرات از پنجره به بیرون نگاه می کند و در سایه قرار گرفته است. او کسی نیست به جز هوشنگ ابتهاج (سایه) ،که همانطور که در متن زیر می خوانید از نفرات اصلی این گروه بود :

لطفي در سال 53 گروه شيدا را با همکاري هوشنگ ابتهاج (سايه) در راديو تشکيل داد. هدف شيدا اجرا و احياي آثار قدما از جمله عارف، شيدا، درويش خان و رکن الدين بود.

خوب! بحث درباره معرفی گروه شیدا کافی است. بهتر است به اثر بپردازیم. من این را نمادی برای سبک رئالیسم یا واقع گرایی ایران می دانم. به دلیل اینکه چند ویژگی خاص دارد.

مهمترین ویژگی آن نشان دادن عریان فضای اجتماعی سالهایی است که موسیقی ایرانی را بایستی در زیر زمین خانه ها می ساختند و با کمترین امکانات بزرگترین آثار دوران معاصر ایران را بسازند. دوباره نگاه کنید ! نامهایی بزرگ که هر کدام تاثیری بزرگ بر موسیقی ایرانی گذاشتند اما حتی یک صندلی درست و حسابی و برای نشستن ندارند ، تکان دهنده نیست؟!

ابتهاج چه زیبا در «سایه » ایستاده تا او را بهتر بشناسیم ، و شاید همانطور که دزدانه از پنجره به بیرون می نگرد و خیال خود این شعر از ذهنش می گذرد که :

درون سینه ام دردیست خونبار

که همچون گریه میگیرد گلویم

غمی آشفته دردی گریه آلود

نمی دانم چه می خواهم بگویم

ویژگی دیگری که در تمام آثار ملکی کم و بیش مشاهده می شود تکیه  بر موضوعاتی است که خود نیز از نظر نقاش اصیل محسوب می شوند ، مانند موسیقی اصیل ایرانی که در تصویر بالا می بینیم.

افاضات اضافی :

می گویند در زمان های قدیم شاهان پارسی 4 جام از آب بر روی سفره هفت سین خود قرار می دادند . این جامها هر کدام از 4 رودخانه بزرگ دنیا پر شده بود ، نیل ، سند ، دجله و دانوب از رودهای ایران !که نمادی بود از پهناوری سرزمین ایرانی.

و اکنون ایران به جایی رسیده است که زاینده رود در آن به سختی نفس می کشد.

می گویند(ما نمی گوییم ) وای بر کسی که بداند و عبرت نگیرد!!! 

معرفی هنرمندان ایرانی: آیدین آغداشلو و احد حسینی

آدیدن آغداشلو نقاشی که بنا به گفته خوش بیشتر از خود آموزی فرا گرفته است و در زمینه مینیاتور و خوشنویسی نیز تبحر دارد. درباره بیوگرافی ایشان می توانید به سایت شخصی او و نیز ویکی پدیای فارسی  مراجعه کنید.به شخصه از کارهای این هنرمند که هم اکنون ساکن تهران می باشد لذت می برم و کارهای ایشان جای  تفسیر بسیاری دارد.

سقوط فرشته اثر آیدین آغداشلو

مثلا در تصویر بالا  مردی را می بینید که از شدت شکنجه پوست او کنده شده اما با در زیر پوست او هنوز نقش و نگارهای زیبایی که در تضاد کامل با پوست تیره و تار او می باشد دیده می شود.این می تواند به این معنی باشد که افکار یک فرد را با زور نمی توان عوض کرد . احتمالا شما هم با دیدن این تصویر که چهارمین تصویر از یک سری نقاشی است احساسهای مختلفی خواهید داشت. با توجه به نگارگری زیر پوست  به من این احساسی دست داد که این برداشت را کردم که گویی هنر در سرزمین ایران سالهاست که زیر فشار تازیانه حوادث در طی سدها(دقت بفرمایید که همان سد درست است)  سال هنوز هم در زیر پوست شلاق خورده خود افکاری زنده و روشن دارد و با وجود تن نحیف و نزار خود سر پا ایستاده است . در خود سایت ایشان می توانید نقاشی های دیگری را نیز ببینید.

هنرمند دیگری که نام بردم به نام آقای احد حسینی مجسمه سازی هستند که در زیر اثر «نترس» را می بینید:

"نترس" اثر احد حسینی موزه آذربایجان تبریز

عکس بر گرفته از وبلاگ راجر درهام می باشد.شخصا خودم تعجب کردم که چنین مجسمه سازی در ایران وجود دارد و هیچ خبری از ایشان  نمی باشد.

طبق نوشته ویکی فارسی ایشان از شاگردان پرویز تناولی هستند و هم اکنون در تبریز اقامت دارند.

این اثر به زیبایی ترس عریان افرادی را نشان می دهد و همچنین این افراد چندان مشابهتی با هم ندارند . به این معنی می تواند باشد که ترس در همه افراد وحود دارد اما در کنار این حالت نام تابلو و خالی بودن سمتی که باعث ترس شده است نشان دهنده این است که منشا خیلی از ترسها پوچ است.مثل ترسی که یک بچه از تاریکی دارد و همه می دانیم که در صورت روشنایی ترس او فرو خواهد ریخت. گویا می خواهد این را بگوید که ترس ما ناشی از جهالت و نادانی ما می باشد نه چیز دیگر.

دوستان تبریزی احتمالا این توفیق را دارند که این اثر را از نزدیک ببینند.

نقاشی «جشن چهارشنبه سوری» در کاخ چهل ستون:یک فرسک ایرانی

این نقاشی بر روی یکی از دیوارهای کاخ چهل ستون اصفهان در دوره صفویه کشیده شده است.متاسفانه شناسنامه دقیقی برای نقاشیهای کاخ چهلستون وجود ندارد و دقیقا مشخص نیست که نقاش این اثر چه کسی است.از نظر هنری آنچه در تقاشیهای کاخ مورد توجه است این است که اینها اثاری است که کم کم نقاشان ایرانی به سمت آثار غربی متمایل شدند و علت آن حضور چندین نقاش غربی از جمله یوحنای هلندی و آنجل میباشد.اما این بحث از حوصله این وبلاگ خارج است.از جمله مهمترین نقاشانی که در کارگاه این کاخ فعالیت میکردند میتوان به محمد قاسم و افضل الحسینی و معین مصور اشاره کرد.

اما درباره نقاشی:

همانطور که در تصویر میبینید 2 کانون دیده میشود..یکی آتش در بالای تصویر و دیگری دخترکانی که با لباس بدن نما در حال رقصیدن هستند..به طور کلی صدایی که از تابلو شنیده میشود صدای ساز و دف و هلهله و شادی است.به باور نیاکان ما مردگان در روزهای آخر سال برای سرکشی زندگان به زمین میامدند و مردمان با روشن کردن فانوس یا آتشی که تا صبح روشن بود به استقبال روح انها میرفتند.

اگر دقت کنید میبینید که دخترکانی که در مرکز تابلو هستند و ساز میزنند و یا میرقصند 7 نفر هستند.بنا بر فرض خودم که ممکن است اشتباه باشد این میتواند نماد هفت امشاسپندان باشد به نامهای

«هرمزد»، «وهومن»، «اردیبهشت»، «شهریور»، «سپندارمد»، «خورداد» و «امرداد»

که بنا بر رسم قدیم به  نیت این امشاسپندان 7 حلقه آتش میساختند و به شادی میپرداختند.همچنین محل آتش در محل غروب خورشید قرار دارد که نشان دهنده این است که با غروب خورشید این مراسم آغاز میشده.سرخی آتش نیز به زردی  گراییده که به معنی این است که آتش اندوه وناراحتی را از این جمع به خودش گرفته است.

دخترک سوم از سمت راست با شالی زرد رنگ دیده میشود که اشاره به رسم شال اندازی است که شال خود را پایین میاوردند تا مردمان بر روی آن آجیل چهارشنبه سوری بدهند.ظروفی شبیه بشقاب که در دستها میبینید اشاره به سنت قاشق زنی و دریافت پول و شیرینی از یکدیگر است.

از دیدگاه دیگر میتوان گفت که آتش با توجه به اینکه نماد خداوند بر روی زمین بود در این تابلو هم در بالاترین محل قرار گرفته و بندگان او در حضورش به شادی وسرور مشغولند.سورنا و شیپور که در نقاشی میبینید نماد پیروزی زندگی بر مرگ و پیروزی سرسبزی و خرمی بر تیرگی و ناامیدی است.نشان دهنده رفتن زمستان و آمدن بهار است.اما درباره دف باید استناد کنم به رقص و سماع در میان صوفیان که نمیدانم استدلال درستی میتواند باشد یا خیر.اما با توجه به قدرت و اثر صوفی گری در دوران صفویه این استنباط چندان بیراه هم نیست و آن این است که در رقصهای سماع صوفیان دف زدن نمادی از فرمان «باش» میباشد که خداوند در زمان خلقت جهان آن را صادر کرد.

نکته مبهمی که هرچه فکر کردم نتوانستم به نتیجه برسم این بود که چرا همه مردان تابلو فقط به یکی از دخترکان توجه میکنند؟مگر با بقیه چه فرقی دارد؟!؟

پ.ن:

بدون شک نیاکان ما مراسم آیینی و جشنهای بسیار زیاد و حتی پیچیده ای داشتند که همین میتواند به پایداری آنها در برابر نابودی کمک کرده باشد.میتوان به بخشی از نمایشنامه مازیار نوشته مینوی و هدایت اشاره کرد که در آن دخترک ایرانی جاسوس عرب و یهودی تبار را از آنجا که از رسوم ایرانی به درستی مطلع نبود شناسایی کرد.

از وضعیت فعلی نقاشیهای این کاخ و اینکه به طور کلی کاخ برای بازدید عموم باز است یاخیر اطلاعی ندارم اما با خبر شدم که مدتی پیش(چند سال قبل) بی خردانی بعضی از نقاشیهای بی حجاب را آسیب رساندند و با کمک ماژیک و زغال به تنشان لباس پوشاندند.

منابع:

http://madreseha.com/forum/index.php?topic=2060.0

http://www.persianhub.org/1553955-post11.html

http://www.artsemnan.ir/Default.aspx?page=7620&section=litem&id=60297

http://www.savepasargad.com/2009-May/Razani-naghashi.htm