هنر خیابانی در ایران، جلوتر از زمان خود

یکی از بهترین شاخص های مطالعه یک جامعه، مطالعه جریان های هنری در آن جامعه است. جریان های هنری در رشته های مختلف اعم از موسیقی، سینما، نقاشی، تئاتر و غیره می تواند  بیان کننده پیشرفته بودن یا عقب مانده بودن آن جامعه باشند. به عنوان مثال جامعه ای که در آن حجم گسترده تری از هنرهای با ارزش تولید می شود، توانایی تاثیرگذاری بیشتری بر تمدن جهانی دارد، و به همان نسبت مقاومت بیشتری هم نسبت به جریانات متحجر پیدا می کند. این موضع وقتی مهم می شود که جامعه از یک دوران به دوران جدیدتری گذار می کند، مثلا از سنت به مدرنیته، یا از مدرنیته به پست مدرنیته.

در همین راستا، برای تلاش جهت فهمیدن هنر در جامعه امروز ایرانی، یعنی دهه 80 و 90 خورشیدی، به نظر می رسد یکی از هنرهای  پیشرو، همین هنر خیابانی باشد. بدون شک شرایط خاص ایران هم در این امر بی تاثیر نبوده است زیرا اتفاقا در این رشته هنری هویت واقعی خالق اثر، مجوزبرای نشر اثر، امکان فروش اثر و مسائلی از این قبیل یا اهمیت ندارد و یا از اهمیت کمتری برخوردار است. در صورتی که در موسیقی، نویسندگی، فیلمسازی و تئاتر همه موارد بر شمرده شده جزو الزامات است.

نگارنده اطلاعات زیادی از هنر خیابانی در دوران قبل از انقلاب ایران ندارد و به نظر می رسد این موضوع نیازمند تحقیق بیشتری باشد. بعد از انقلاب، میتوان این هنر را به دوبخش کاملا مشهود تقسیم کرد، هنر حکومتی سالهای ابتدای انقلاب که بیشتر حاوی مفاهیم ایدئولوژیک و القای دشمنی با ابرقدرت ها بود نگاه کنید بهMaking Space Public: Street Art in Iran by Duncan Thomas، و هنرمستقل خیابانی که با مفاهیم اعتراض، امید و دل مشغولی های جامعه تولید شد. از قضا این هنر مستقل بسیار مورد توجه و استقبال منتقدان هنری در اروپا و امریکا قرار گرفته است. در ادامه به معرفی بعضی از چهره های شاخص این جریان می پردازیم اما آنچه مشخص است این است که این موضوع میبایستی به دقت مورد پژوهش و بررسی قرار بگیرد و هدف این نوشته فقط معرفی سطحی این جریان است.

به نظر می رسد تنها یا a1lone  یکی از قدیمی ترین هنرمندان شاخص مشهور در سطح جهانی باشد. از جمله آثار او می توان به مردان عصبانی در شهرک اکباتان تهران اشاره کرد. از مهمترین نمایشگاه هایی که او در آن شرکت کرده است می توان به آثار او در کارهات گالری در سال 2010 اشاره کرد که در آن 14 هنرمند پیشروی جهان شرکت داشتند که یکی از آنها هم ایرانی بود. میتوانید این آثار را در اینجا ببینید. نفیر یکی دیگر از هنرمندان قدیمی این عرصه است که اثر زیر از او جزو یکی از بهترین آثار گرافیتی در سال 2014 شد. باقی آثار برتر سال 2014 را می توانید در اینجا ببینید.

اثری از نفیر. جزو آثار برتر گرافیتی دنیا در سال 2014

بلک هند یا دست سیاه هم از جمله هنرمندان معروفی است که تم بیشتر آثارش اعتراضی است. روزنامه گاردین از او به عنوان بنکسی ایران یاد می کند و با او مصاحبه ای انجام داده است که می توانید در اینجا ببنید. اثر او بر روی دیوار بیمارستان هاشمی نژاد به راستی تکان دهنده است. در این بیمارستان اغلب جراحی های مربوط به پیوند عضو انجام می شود و بر روی دیوار های نزدیک این محل میتوانید آگهی های غم انگیزی درباره قیمت کلیه پیدا کنید. بلک هند هم در گرافیتی خود یک حراجی اثر هنری را نشان می دهد که کلیه هایش در آن به وضوح برجسته شده اند.

اثر بلک هند بر روی بیمارستان هاشمی نژاد اشاره به حراج اعضای بدن انسان به دلیل فقر

قلمدار هم هنرمند دیگری است که سبک کارهای گرافیتی او بسیار مورد توجه گالری های هنری دنیاست. او که از خطاطی فارسی برای خلق آثارش استفاده می کند، تا کنون در محافل هنری مختلفی مورد ستایش قرار گرفته است به عنوان مثال اینجا را ببینید. همچنین نمایشگاه آثار زیرزمینی او در سال 1392 جنجال های زیادی برپا کرد. مهدی قدیانلو هنرمند دیگری است که آثار بسیار جذابی دارد و البته این شانس را هم داشته است که آنها را به صورت رسمی و قانونی بر روی دیوارهای شهر تهران به نمایش بگذارد. تم بیشتر کارهای او که سورئالیستی است مربوط به امید به زندگی و دنیای پاک است . کمتر کسی است که کارهای او را نبیند و لبخندی به لب نیاورد. شما می توانید چند نمونه از کارهای او را در اینجا ببیند. همچنین مهدی قدیانلو این روزها در لندن در گالری گرافیتی هوارد تا اوائل آوریل 2015 نمایشگاه اجرا کرده است. اثر زیر هم یکی از آثار همین هنرمند است که در یکی از خیابان های شرق لندن اجرا شده است.

اثر مهدی قدیانلو در شهر لندن

در این اثر سه کودک در حال بازی هستند و کودکی که از روی طناب می پرد ظاهرا به دلیل سوراخ درون دیوار بتنی آزادی عمل بیشتری دارید اما در واقع طعمه کلاغ های عظیمی خواهد شد که در آن بالا منتظرش هستند. در ماه فعدی میلادی ، یعنی ماه مارس 2015، در یکی دیگر از گالری های معروف لندن، 9 هنرمند شاخص هنر خیابانی ایران آثار خود را به نمایش خواهند گذاشت. می توانید اطلاعات کامل را در اینجا ببنید.

همانطور که در بالا هم گفته شد، این نوشته قصد بررسی دقیق و کامل هنر خیابانی را ندارد، بلکه میخواهد تا نظر منتقدان ، دانشجویان و فعالان هنری در ایران بیشتر به این موضوع جلب شود، هم جهت انجام پژوهش های هنری بیشتر و هم جهت ایده گرفتن از این جریان پیشرو.

 

 

داستان دو زن، یک تابلو و دنیای رمانتیسم

آدام باک Adam Buck هنگامی که تصویر زیر را ترسیم می کرد احتمالا نمیدانست که جرقه رمانتیسم و احساس گرایی را در دنیای نقاشی زده است. به همان نسبت دختران تابلوی او هم نمی دانستند که عشق بین آنها پایه گذار مکتب و جریان هنری جدیدی در دنیا خواهد بود.

«Archers», Buck, 1799

کمانداران ، اثر نقاش ایرلندی اشاره به یکی از رمانتیک ترین داستان های قرن 18 میلادی که بین دو زن، سارا و الینور، رخ داده بود دارد. گفته می شود معنی کلمه «رمانس» در ابتدا به معنی چیزهای احمقانه و خیالی بوده است، اما به مرور زمان تغییر معنی داده است و به شکل امروزی آن استفاده می شود. داستان از این قرار است که الینور ، دختری 29 ساله، اشرافی و از طبقات بالای خانواده های ایرلندی است که تصمیم می گیرد تدریس کند. در خلال تدریس های  خود قبول می کند که معلم سرخانه ی سارای 13 ساله بشود. سارا و الینور به زودی متوجه می شوند که علایق مشترکی دارند مثل کتابخوانی، هنر و آواز خواندن که باعث می شود علاقه ای واقعی بینشان به وجود بیاید. حتی وقتی که سارا مدرسه اش تمام می شود این رابطه از طریق نامه ادامه پیدا می کند.

تا اینکه خاله ی سارا، که مسئولیت بزرگ کردن او را به عهده داشته است،  تصمیم به ازدواج می گیرد و از قضا شوهر او با سارا رفتار خوبی ندارد سارا در یکی از نامه های خود به الینور می گوید که مورد ضرب و شتم شوهر خاله ش قرار گرفته است و همین باعث می شود که الینور به سرعت نقشه فرار به ولز را ترتیب بدهد. در این میان خدمتکاران با وفای دو دختر به آنها کمک می کنند تا آنها را به بندر برسانند اما قبل از اینکه موفق به فرار بشوند دستگیر می شوند و به خانه برگردانده می شوند.

پس از این برای مدت چندین سال در اتاقی در خانه های خود زندانی می شوند تا اینکه بالاخره خانواده ها تصمیم می گیرند که به آنها مقرری کوچکی بدهند به شرطی که آنها به دهکده ای در ولز مهاجرت کنند و بیشتر از این باعث رسوایی بیشتر دو خانواده نباشند. زندگی این دو دختر عاشق آن چنان برای روشنفکران، نویسندگان و مطبوعات آن زمان جالب بود که تقریبا بعد از 60 سال زندگی مشترکشان، چند صد نویسنده و پاورقی نویس را ملاقات کرده بودند و الهام بخش شعر شاعران و نقاشانی مثل آدام باک شدند. البته در آن دوران هنوز مفهوم (لزبین) یا همجنس خواهی بین دختران چندان شناخته شده نبود و  از عشق بین این دو نفر به «رابطه ای رمنس» تعبیر می شد.

در هر صورت این عشق سوزان و جالب باعث شد تا مفهوم و جریان رمانتیسم مدرن شکل بگیرد و بابی تازه در جریان فکری انسان ایجاد شود.

داستان یک پرتره و یک رسوایی

در قرن نوزدهم میلادی پرتره ی زیر داستانی جالب داشت.

Woman Seated before a Mirror
1840s
Oil on canvas, 77 x 60,5 cm
Metská Galeria, Bratislava

داستان از این قرار است که :

نقاشی جوان در اروپا عاشق دختری می شود و با هم قرار ازدواج می گذارند. هر دو جوان، فقیر و زیبا هستند وقرار است که کمی صبر کنند تا پسرک نقاش کمی فرصت داشته باشد تا سرمایه جمع کند. نقاش داستان ما ابتدا پرتره ی نامزد خود را که در بالا می بینید ترسیم می کند و سپس با تابلوی خود به آمریکا می رود به امید اینکه بتواند پولی به جیب بزند.

تقریبا 1 سال از زمانی که نقاش در آمریکا است می گذرد. در این میان فرد ثروتمند میانسالی از او درباره این تابلو پرس و جو می کند و کنجکاو است که مدل این تابلو کیست. نقاش جوان مشکوک می شود و نامه ای به دوست خود می نویسد و از او می خواهد که ببیند نامزدش در چه حالی است. دوستش در پاسخ به او می گوید که متاسفانه نامزد نقاش، دو بار با مردان ثروتمند دیگر «راندوو» داشته است  و گویا با مرد میانسال ثروتمندی از آمریکا قرار ازدواج گذاشته اند.

نقاش فقیر و جوان داستان با وجود اینکه نا امید و شکست خورده است اما در مقابل پرس و جوهای مرد میانسال فقط می گوید که : – من فقط زمانی عاشق این دختر بودم که البته پاسخ عشق من را بی جواب گذاشت.

مرد میانسال با خودش فکر می کند که شاید اشتباهی پیش آمده و شباهت موجود، اتفاقی است و یا اینکه زمانی پسرک نقاش خاطرخواه نامزدش بوده است. در هر صورت از نقاش تقاضا می کند که پرتره ی نامزد او را برایش بکشد.  نقاش قبول می کند و دوباره شروع به کشیدن پرتره ی دیگری از نامزد سابق خود که اکنون در آمریکا است می نماید بدون اینکه دو جوان در خلال جلسات نقاشی به یکدیگر آشنایی نشان بدهند.

اما هر چه نقاشی به پایان خود و همزمان به روز عروسی نزدیک می شود، مرد ثروتمند بیشتر متوجه شباهت های دو پرتره می شود و نسبت به سبکسری دختر بیشتر و بیشتر ظنین می گردد. تا اینکه نهایتا یک روز قبل از مراسم عروسی، هنگامی که تابلو به منزلش می رسد، آن را تکه پاره می کند و مراسم عروسی را هم منتفی می کند.

ترجمه و اقتباس از نوشته های هنری جیمز

پ.ن:  متوجه شباهت این داستان با «تصویر دوریان گری» شده اید؟

از ویکی پدیا:

خلاصه داستان

خطر لوث‌شدن: آنچه در زیر می‌آید ممکن است قضیه یا پایان ماجرا را لو دهد!

دوریان گری جوان خوش‌سیما و برازنده‌ای است که تنها به زیبایی و لذت پایبند است و هنگامی که دوست نقاشش از او چهره‌ای در کمال زیبایی و جوانی می‌سازد، او از اندیشه گذشت زمان و نابودی جوانی و زیبایی در اندوه عمیقی فرو می‌رود، پس در همان لحظه ارزو می‌کند که چهره خویش پیوسته جوان و شاداب نگه بماند و در عوض، گذشت زمان و پیری و پلیدی‌ها بر تصویر او نشانه‌ای باقی بگذارد و پس از مدتی متوجه می‌شود که ارزویش براورده شده. ولی یکی از دوستان او به نام «لورد هنری» کم‌کم او را به راه‌های پلید می‌کشاند و تصویر دوریان گری، به مرور، پیرتر، پلیدتر، و کریه تر می‌شود. او به مرور تا جایی پلید می‌شود که اولین قتل خود را انجام می‌دهد و خود «بسیل هاوارد»، نقاش ان تصویر را می‌کشد. دوریان‌گری که هرروز چهره خود را در تصویر فرسوده‌تر و پیرتر می‌بیند، و راهی برای از بین بردن پلیدی‌ها پیدا نمی‌کند، ناگهان خشمگین می‌شود و چاقوی بلندی را در قلب مرد درون تصویر فرو می‌کند. در همان لحصه مستخدمان صدای جیغ کریهی را می‌شنوند و به سوی اتاق دوریان گری می‌شتابند. ان‌ها تصویر ارباب خویش را در بوم نقاشی می‌بینند که در کمال جوانی و زیبایی است، آنچنانکه خود او را می‌دیدند، اما بر زمین جسد مردی نقش بسته است در لباس آراسته و کاردی در قلب، باپلید ترین و کریه ترین چهرهٔ قابل تصور؛ که تنها از انگشترانی که به دستش بود می‌شد هویت او را فهمید